§ 37. 1. Ordery Odrodzenia Polski I klasy i Virtuti Militari
             I klasy nosi się w następujący sposób:
             1) wielką wstęgę nakłada się przez prawe ramię pod
                 naramiennikiem do lewego boku w ten sposób, by
                 kokarda znajdowała się na wysokości lewego biodra,
             2) krzyż zawiesza się u dołu węzła utworzonego ze
                 związanych w kokardę końców wstęgi.
         2. Ordery Odrodzenia Polski II i III klasy oraz Virtuti Mili-
             tari II klasy nosi się na wstędze orderowej, którą za-
             kłada się pod kołnierz koszuli tak, by krzyż zawieszony
             był poniżej węzła krawata.
         3. Gwiazdy orderowe orderów Odrodzenia Polski I i II kla-
             sy oraz Virtuti Militari I klasy nosi się w następujący
             sposób:
             1) j e d n ą   g w i a z d ę – na środku lewej górnej kie-
                 szeni kurtki; na kurtkach żołnierzy marynarki wo-
                 jennej – na lewej stronie munduru 15-17 cm po-
                 nad linią stanu,
             2) d w i e   g w i a z d y – jedną pod drugą, przy czym
                 pierwszą gwiazdę (orderu wyższej klasy) zakłada się
                 w sposób określony w pkt 1, natomiast drugą gwiazdę
                 tuż pod pierwszą – w odległości 5 mm,
             3) t r z y   g w i a z d y – w kształcie trójkąta, przy czym
                 pierwszą gwiazdę (orderu wyższej klasy) zakłada się
                 w sposób określony w pkt 1, natomiast pozostałe
                 zakłada się poniżej, na jednej linii poziomej w ten
                 sposób, by górna krawędź gwiazd znajdowała się na
                 linii dolnej krawędzi gwiazdy założonej u góry.
 § 38. Zamiast pełnych odznak orderów Odrodzenia Polski I i II
         klasy i Virtuti Militari I klasy można nosić jedynie gwiazdy
         orderowe (§ 37 ust. 3).
 § 39. 1. Ordery i odznaczenia wymienione w § 36 ust. 1, zawie-
             sza się na wstążkach długości 6-6,5 cm każda, przy
             czym wstążki zakłada się na sznurkach koloru ubioru
             lub przyszywa bezpośrednio do ubioru. Górna krawędź
             wstążek wszystkich orderów i odznaczeń powinna two-
             rzyć równą linię poziomą.
         2. Na kurtkach żołnierzy wojsk lądowych, lotniczych i ob-
             rony powietrznej kraju ordery i odznaczenia nosi się
             symetrycznie rozmieszezone na wysokości 5,5 cm powy-
             żej klapy górnej kieszeni w następujący sposób:
             1) jeden order lub odznaczenie – nad środkiem kieszeni,

 
    22

              2) od 2–4 orderów lub odznaczeń – w jednym rzędzie
                 bez przerw między wstążkami z tym, że przy ilości
                 trzech i więcej – wstążkę pierwszego orderu lub
                 odznaczenia podkłada się do odpowiedniej szerokości
                 niezbędnej dla zachowania symetrii pod klapę kurtki,
             3) od 5–8 orderów lub odznaczeń – w jednym rzędzie,
                 tak by zajęły szerokość czterech wstążek umieszczo-
                 nych obok siebie, przy czym wstążkę drugiego i ko-
                 lejnych orderów lub odznaczeń podkłada się częścio-
                 wo pod wstążkę poprzedniego orderu lub odznaczenia,
             4) większą ilość orderów lub odznaczeń – w dwóch lub
                 więcej rzędach, tak by w pierwszym rzędzie nie było
                 mniej niż pięć i więcej niż osiem, a w ostatnim rzę-
                 dzie nie mniej niż cztery ordery lub odznaczenia
                 rozmieszczone na szerokość czterech wstążek,
             5) rzędy orderów lub odznaczeń umieszcza się w ten
                 sposób, aby górny rząd krył wstążki dolnego rzędu
                 w całości, a odznaki dolnego rzędu do połowy.
         3. Na kurtkach żołnierzy marynarki wojennej nosi się or-
             dery i odznaczenia 14–16 cm ponad drugim guzikiem
             od góry lewego rzędu guzików, a na bluzach mary-
             narskich 2 cm ponad początkiem rozcięcia dekoltu w na-
             stępujący sposób:
             1) pojedynczy order lub odznaczenie umieszcza się sy-
                 metrycznie między krawędzią klapy kurtki, a wszy-
                 ciem rękawa,
             2) od 2–4 orderów lub odznaczeń nosi się w jednym
                 rzędzie bez przerw między wstążkami przy czym
                 pierwszą wstążkę podkłada się do połowy pod klapę
                 kurtki,
             3) większą ilość orderów i odznaczeń nosi się w sposób
                 określony w ust. 2 pkt 3, 4 i 5,
             4) na bluzach marynarskich nosi się ordery i odzna-
                 czenia 2 cm w lewo od krawędzi wyłożonego koł-
                 nierza.
         4. W razie nadania tego samego orderu i odznaczenia po
             raz drugi, trzeci itd. – nosi się wszystkie otrzymane or-
             dery i odznaczenia.
         5. Na płaszczu sukiennym można nosić tylko wstążki orde-
             rów Virtuti Militari i Krzyża Grunwaldu oraz odzna-
             czenia Krzyż Walecznych. Wstążkę nosi się w pierwszej
             dziurce guzika (licząc od kołnierza) ukośnie pod kątem

  
23

             45^o, przyszytą do krawędzi lewego przodu płaszcza.
             W razie jednoczesnego posiadania orderów Virtuti Mili
             tari i Krzyża Grunwaldu oraz odznaczenia Krzyż Wa-
             lecznych nosi się wyłącznie wstążkę orderu wyższej kla-
             sy.
 
                                     Noszenie baretek
 
 § 40. W przypadkach gdy nie ma obowiązku noszenia orderów
         i odznaczeń (§ 18 ust. 1 pkt 1) nosi się ich baretki wyko-
         nane ze wstążki barwy przewidzianej dla danego orderu
         lub odznaczenia. Długość baretki równa się szerokości wstą-
         żki stosowanej w najniższej klasie danego orderu lub odzna-
         czenia. Szerokość baretki wynosi 8 mm. Baretki nakłada
         się na podkładkę sukienną koloru czarnego. Podkładka po-
         winna być o 2 mm dłuższa i szersza od baretki.
 § 41. 1. Baretki orderów nosi się w następującej kolejności:
             – Budowniczych Polski Ludowej,
             – Odrodzenia Polski I klasy,
             – Virtuti Militari I klasy,
             – Krzyża Grunwaldu I klasy,
             – Sztandaru Pracy I klasy,
             – Odrodzenia Polski II klasy,
             – Virtuti Militari II klasy,
             – Krzyża Grunwaldu II klasy,
             – Sztandaru Pracy II klasy,
             – Odrodzenia Polski III klasy,
             – Krzyża Grunwaldu III klasy,
             – Virtuti Militari III klasy,
             – Odrodzenia Polski IV klasy,
             – Virtuti Militari IV klasy,
             – Odrodzenia Polski V klasy,
             – Virtuti Militari V klasy.
         2. Baretki odznaczeń nosi się w kolejności ustalonej dla
             tych odznaczeń w § 36 ust. 1 pkt 2 z tym, że baretkę
             „Medalu 10-lecia Polski Ludowej" nosi się bezpośrednio
             po baretce Brązowego Medalu „Siły Zbrojne w Służbie
             Ojczyzny".
 § 42. 1. Wyższe klasy orderów oznacza się na baretce przez na-
             łożenie pośrodku niej rozetki w kolorach wstążki orde-
             rowej; średnica rozetki wynosi 5-8 mm. W klasie IV
             nakłada się rozetkę bezpośrednio na baretce, w klasie III

 
    24

             orderów Odrodzenia Polski i Virtuti Militari – na pod-
             kładce z galonika srebrnego, w klasie II orderów Odro-
             dzenia Polski, Virtuti Militari i Krzyża Grunwaldu –
             na podkładce z galonika w połowie srebrnego, a w po-
             łowie złotego, w klasie I – na podkładce z galonika
             złotego. Wymiary galoników wynoszą 2 cm długości
             i 5 mm szerokości.
         2. Wyższe stopnie odznaczeń oznacza się przez nałożenie
             pośrodku baretki, pionowo, wąskiego galonika złotego
             lub srebrnego, zależnie od stopnia odznaczenia. Szero-
             kość galonika wynosi 5 mm.
         3. Baretkę „Medalu 10-lecia Polski Ludowej" sporządza
             się ze wstążki szerokości 3,7 cm w kolorze czerwonym.
 § 43. W razie nadania tych samych orderów i odznaczeń po raz
         drugi, trzeci itd. – nosi się odpowiednią ilość baretek tych
         orderów i odznaczeń.
 § 44. Baretki nosi się na kurtkach ubioru galowego, wyjściowego
         i służbowego na lewej stronie piersi z prawa na lewo,
         w linii poziomej.
         W jednym rzędzie nosi się nie więcej niż trzy baretki
         umieszczone obok siebie bez przerw między nimi.
 § 45. 1. W wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrznej
             kraju dolny rząd baretek powinien być umieszczony
             bezpośrednio nad klapą górnej kieszeni kurtki, przy
             czym:
             1) pojedynczą baretkę umieszcza się symetrycznie nad
                 środkiem kieszeni,
             2) od dwóch do trzech baretek – w jednym rzędzie
                 obok siebie bez przerw między baretkami, umieszczo-
                 ne symetrycznie nad środkiem kieszeni,
             3) powyżej trzech baretek – w dwóch lub więcej rzę-
                 dach bezpośrednio jeden pod drugim, w każdym rzę-
                 dzie po trzy baretki; w rzędzie dolnym mniej niż
                 trzy baretki nosi się w ten sposób, by znajdowały się
                 one pod środkiem bezpośredniego rzędu górnego.
                 Gdy klapa kurtki zakrywa całkowicie pierwszą ba-
                 retkę najwyższego orderu lub odznaczenia górnego
                 rzędu, wówczas nosi się w tym rzędzie tylko dwie
                 baretki umieszczone w taki sposób, aby były one wi-
                 doczne.
         2. W marynarce wojennej baretki nosi się na kurtkach ty-
             pu oficerskiego 14–16 cm ponad drugim guzikiem od
             góry lewego rzędu guzików, a na bluzach marynarskich

25

              2 cm ponad początkiem rozcięcia dekoltu, w sposób na-
             stępujący:
             1) pojedynczą baretkę umieszcza się symetrycznie mię-
                 dzy krawędzią klapy kurtki a wszyciem rękawa, a na
                 bluzie 2 cm w lewo od krawędzi wyłożonego kołnie-
                 rza,
             2) od dwóch do trzech baretek – w jednym rzędzie
                 obok siebie bez przerw między baretkami, umieszczo-
                 ne symetrycznie między krawędzią klapy kurtki
                 a wszyciem rękawa,
             3) powyżej trzech baretek – w dwóch lub więcej rzę-
                 dach bezpośrednio jeden pod drugim, w każdym rzę-
                 dzie po trzy baretki; w rzędzie dolnym mniej niż
                 trzy baretki nosi się w ten sposób, by znajdowały
                 się one pod środkiem bezpośredniego rzędu górnego.
         3. Do ubioru galowego (z wyjątkiem okoliczności, w któ-
             rych obowiązuje noszenie orderów i odznaczeń – § 18
             ust. 1) oraz do ubioru służbowego podczas występowania
             ze sznurem galowym (§ 24 ust. 1) można nosić order
             Krzyża Grunwaldu, Virtuti Militari lub odznaczenie
             Krzyż Walecznych łącznie z baretkami posiadanych or-
             derów i odznaczeń. Ordery te lub odznaczenie Krzyż
             Walecznych nosi się na wysokości pierwszej baretki
             przykrywając ją do połowy.
 § 46. Niedozwolone jest noszenie przez żołnierzy baretek sporzą-
         dzonych z innych materiałów niż wstążki orderów i odzna
         czeń.
 
              Noszenie orderów, odznaczeń i odznak
                  państw obcych oraz ich baretek
 
 § 47. 1. Żołnierze mają prawo nosić na kurtkach ubioru galowe-
             go (żołnierze zawodowi) oraz wyjściowego (żołnierze nie-
             zawodowi) tylko te ordery i odznaczenia obcego państwa,
             na których przyjęcie otrzymali zezwolenie uprawnione-
             go organu państwowego.
         2. Ordery i odznaczenia państw obcych oraz ich baretki no-
         si się w sposób określony w przepisach tych państw, po
         orderach i odznaczeniach polskich, z tym że ordery i od-
         znaczenia nosi się jedynie wówczas, gdy istnieje obowią-
         zek noszenia pełnych orderów i odznaczeń polskich. Od-
         znaki państw obcych nosi się w sposób ustalony w roz-
         dziale IV – dla odznak polskich.

     26

        Noszenie orderów i odznaczeń przy ubiorach cywilnych
 
 § 48. Żołnierze występujący w ubraniach cywilnych mogą nosić
         ordery i odznaczenia oraz ich baretki, miniatury, rozetki
         i wstążeczki w sposób określony w instrukcji Kancelarii
         Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 roku w sprawie sposo-
         bu noszenia orderów i odznaczeń (Monitor Polski Nr 25,
         poz. 122), a mianowicie :
         1) ordery, odznaczenia oraz ich baretki nosi się w sposób
             określony w §§ 36 – 42 przepisów,
         2) miniatury orderów i odznaczeń o średnicy 15–17 mm
             nosi się na wstążeczkach długości 20–25 mm i szero-
             kości 11–13 mm na lewej stronie piersi (na klapie ubio-
             ru), z prawa na lewo w kolejności określonej w § 36
             ust. 1. Miniatury można nosić również na emaliowanej
             imitacji wstążeczek, o długości 15–17 mm,
         3) order Budowniczych Polski Ludowej oraz wyższe klasy
             pozostałych orderów można markować za pomocą roze-
             tek, noszonych w dziurce lewej klapy ubioru. Rozetki
             w kolorach wstążek danych orderów, o średnicy 5 do
             8 mm nosi się:
             a) orderu Budowniczych Polski Ludowej i I klas pozo-
                 stałych orderów – na podkładce z galonika koloru
                 złotego,
             b) w klasie II orderów Odrodzenia Polski, Virtuti Mili-
                 tari i Krzyża Grunwaldu – na podkładce z galonika
                 w połowie srebrnego, w połowie złotego,
             c) w klasie III orderów Odrodzenia Polski i Virtuti Mi-
                 litari – na podkładce z galonika srebrnego,
             d) w klasie IV zakłada się rozetkę bezpośrednio na kla-
                 pę ubioru,
         4) ordery Sztandaru Pracy II klasy, Krzyża Grunwaldu
             III klasy, Odrodzenia Polski V klasy i Virtuti Militari
             V klasy oraz odznaczenia można markować za pomocą
             wstążeczek w kolorach odpowiadających wstążce prze-
             pisanej dla danego rodzaju orderu lub odznaczenia. Wstą-
             żeczkę o szerokości 4 mm, przewleka się przez dziurkę
             lewej klapy ubioru w ten sposób, aby końce wstążeczki
             były umocowane na wewnętrznej stronie klapy. Nie no-
             si się jednocześnie więcej niż dwóch wstążeczek. Wstą-
             żeczki można nosić jednocześnie z rozetką lub minia-
             turami innych orderów.

 
27

  
 
 
  
 
 
 
ROZDZIAŁ IV
ZASADY NOSZENIA ODZNAK WOJSKOWYCH I CYWILNYCH
 
Okoliczności i sposób noszenia odznak
wojskowych i cywilnych
 

 § 49. 1. Na kurtkach (bluzach) żołnierzy nosi się następujące po-
             siadane odznaki:
             1) odznakę honorową za rany i kontuzje,
             2) Odznakę Kościuszkowską,
             3) Odznakę Dąbrowszczaków,
             4) Odznakę Grunwaldzką,
             5) odznakę absolwenta wyższej szkoły wojskowej,
             6) odznakę absolwenta wojskowej szkoły zawodowej (ofi-
                 cerskiej, chorążych i podoficerskiej),
             7) odznakę „Wzorowego Żołnierza" (Marynarza, Kierow-
                 cy),
             8) inne odznaki wprowadzone w wojsku lub odznaki nie-
                 wojskowe, na których noszenie żołnierze w czynnej
                 służbie wojskowej otrzymali zezwolenie na podstawie
                 odrębnych zarządzeń i rozkazów.
         2. Zasady i sposób noszenia odznak specjalistów wojsko-
             wych – w wojskach lądowych, lotniczych, obrony po-
             wietrznej kraju i w marynarce wojennej określa odrębne
             zarzadzenie.
 § 50. Odznaki wojskowe i cywilne nosi się przy ubiorach galo-
         wych, wyjściowych i służbowych. Przypina się je bezpo-
         średnio do kurtki (bluzy) bez podkładek. Nie nosi się odznak
         na wiatrówce oficera i bluzie – olimpijce.
 § 51. Odznakę honorową za rany i kontuzje nosi się na kurtce
         (bluzie) na lewej stronie piersi bezpośrednio nad pierwszym
         rzędem orderów i odznaczeń, umieszczoną symetrycznie
         w stosunku do orderów i odznaczeń lub baretek.

 
 
    28

  § 52. Na kurtkach żołnierzy wojsk lądowych, lotniczych i obrony
         powietrznej kraju niżej wymienione odznaki nosi się w na-
         stępujący sposób:
         1) Odznakę Kościuszkowską, Odznakę Dąbrowszczaków
             i Odznakę Grunwaldzką – na środku (między guzikiem
             klapy a dolną krawędzią) lewej górnej kieszeni kurtki,
         2) odznaki absolwentów akademii i wyższych szkól wojsko-
             wych, odznaki absolwentów wojskowych szkół zawo-
             dowych i kursów oraz odznakę „Wzorowego Żołnierza"
             (Kierowcy), – na środku (między guzikiem klapy a dol-
             ną krawędzią) prawej górnej kieszeni kurtki,
         3) odznaki organizacji politycznych, społecznych, zawodo-
             wych i młodzieżowych oraz odznaki sportowe – na kla-
             pie prawej górnej kieszeni kurtki, na wysokości guzika,
             na środku lewej połowy klapy.
 § 53. Na kurtkach żołnierzy marynarki wojennej nosi się niżej
         wymienione odznaki w następujący sposób:
         1) Odznakę Kościuszkowską, Odznakę Dąbrowszczaków
             i Odznakę Grunwaldzką – na lewej stronie munduru
             na wysokości drugiego guzika, licząc od góry, w pionie
             pod pierwszym górnym guzikiem,
         2) odznakę absolwenta akademii i wyższej szkoły wojsko-
             wej oraz odznakę absolwenta wojskowej szkoły zawo-
             dowej – na prawej stronie munduru 6–8 cm w prawo
             od drugiego górnego guzika, licząc od środka odznaki,
         3) odznaki organizacji politycznych, społecznych, zawodo-
             wych i młodzieżowych oraz odznaki sportowe nad od-
             znakami wymienionymi w pkt 2 – na wysokości pierw-
             szego górnego guzika.
 § 54. Na bluzach marynarskich nosi się wymienione odznaki w na-
         stępujący sposób:
         1) odznakę „Wzorowego Żołnierza" (Marynarza, Kierow-
             cy), – na prawej stronie bluzy na linii 8–12 cm poniżej
             początku rozcięcia dekoltu i 8–12 cm w prawo od środka
             przodu,
         2) odznaki organizacji politycznych, społecznych, zawodo-
             wych i młodzieżowych oraz odznaki sportowe – 1 cm
             nad odznaką wymienioną w pkt 1.
 § 55. Odznaki nie wymienione w § 49 nosi się w sposób określo-
         ny w zarządzeniach i rozkazach wprowadzających te odzna-
         ki lub zezwalających na ich noszenie, z tym że odznaki or-

 
 
29

         ganizacji politycznych, społecznych, zawodowych, młodzie-
         żowych i sportowych nosi się jedynie w sposób uregulowa-
         ny w § 52 pkt 3, § 53 pkt 3 i § 54 pkt 2.
 § 56. Na kieszeniach kurtek żołnierzy wojsk lądowych, lotniczych
         i obrony powietrznej kraju oraz na kurtkach i bluzach żoł-
         nierzy marynarki wojennej można nosić najwyżej dwie od-
         znaki wojskowe na prawej stronie kurtki (bluzy) i jedną od-
         znakę na lewej stronie, a mianowicie:
         1) jedną odznakę – w sposób określony w §§ 52–54,
         2) dwie odznaki:
             a) w wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrz-
                 nej kraju – rozmieszczone na środku wysokości (mię-
                 dzy guzikiem klapy a dolną krawędzią) prawej kie-
                 szeni kurtki w jednej linii poziomej, w odstępie 3 cm.
                 Jeżeli druga odznaka ma kształt wydłużony poziomo,
                 to odznaki nosi się na środku kieszeni w linii piono-
                 wej, przy czym odznakę wydłużoną nosi się tuż pod
                 odznaką pierwszą,
             b) w marynarce wojennej – drugą odznakę umieszczo-
                 ną obok odznaki pierwszej w odległości 1 cm w kie-
                 runku rekawa.
             Ponadto można nosić jedną wybraną odznakę organiza-
             cji politycznych, społecznych, zawodowych lub sporto-
             wych (w zależności od uznania żołnierza i okoliczności
             występowania, np. przy braniu udziału w posiedzeniu
             Rady Narodowej – odznakę „Za Zasługi dla Ziemi...",
             w konferencji Naczelnej Organizacji Technicznej – od-
             znakę NOT itp.).
             Sposób noszenia tej odznaki określa § 52 pkt 3, § 53 pkt
             3 i § 54 pkt 2. Gdy kształt odznaki organizacji po-
             litycznych, społecznych itp. przekracza wymiary 3,5X
             3,5 cm, nosi się je w sposób przyjęty dla odznak wojsko-
             wych (§ 52 pkt 2, § 53 pkt 2 i § 54 pkt 1). W tym przy-
             padku można nosić tylko dwie odznaki (np. jedną woj-
             skową i jedną cywilną).

                Najczęściej występujące odznaki wojskowe
                     i cywilne oraz zasady ich noszenia
 
 § 57. W wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrznej kra-
         ju na prawej górnej kieszeni kurtki, a w marynarce wojen-
         nej na prawej stronie munduru 6–8 cm w prawo od dru-
         giego górnego guzika kurtki typu oficerskiego lub 8–12 cm
         poniżej początku dekoltu i 8–12 cm w prawo od środka
         przodu bluzy marynarskiej nosi się odznaki:
         1) wojskowe, na przykład:
             a) odznaka „Racjonalizatora Wojskowego" lub „Zasłu-
                 żonego Racjonalizatora Wojskowego",
             b) odznaka absolwenta wyższej szkoły wojskowej,
             c) odznaka absolwenta oficerskiej szkoły zawodowej,
             d) odznaka absolwenta różnych kursów oficerskich,
             e) odznaka absolwenta podoficerskiej szkoły zawodowej,
             f) odznaka „Wzorowego Źołnierza (Marynarza)",
             g) odznaka „Wzorowego Kierowcy",
             h) odznaka „Mechanika Kierowcy Czołgu i Działa Pan-
                 cernego",
             i) odznaka pamiątkowa „Syn Pułku",
         2) cywilne, na przykład:
             – odznaki, których kształt przekracza wymiary 3,5X
                3,5 cm (np, odznaka „XX lat w Służbie Narodu",
                „Strażak Wzorowy").
 § 58. W wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrznej kra-
         ju na klapie prawej górnej kieszeni kurtki, w marynarce
         wojennej na kurtkach oficerskich nad odznakami wymienio-
         nymi w § 57 na wysokości pierwszego górnego guzika, a na
         bluzach marynarskich 1 cm nad odznakami wymienionymi
         w § 57 nosi się odznaki:
         1) wojskowe, na przykład:
             a) Wojskowa Odznaka Sprawności Fizycznej,
             b) odznaka „Koła Młodzieży Wojskowej",
         2) cywilne, na przykład:
             a) Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
             b) Odznaka Honorowego Dawcy Krwi,
             c) Krzyż Harcerski,
             d) Państwowa Odznaka Sprawności Fizycznej,
             e) odznaki klubów sportowych,
             f) odznaki Straży Pożarnej,

 
 
31

              g) odznaka „Za Zasługi Związku Ochotniczej Straży Po-
                 żarnej",
             h) odznaka „Za Zasługi w Dziedzinie Geodezji i Karto-
                 tografii",
             i) odznaka ZboWiD,
             j) odznaka „Za Zasługi dla ZboWiD”
             k) odznaka „X lat w Służbie Narodu" lub „XX lat
                 w Służbie Narodu",
             l) odznaka „Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej",
             m) odznaka PCK,
             n) odznaki stowarzyszeń zawodowych,
             o) odznaka „Za Zasługi w Zwalczaniu Powodzi",
             p) odznaka „Za Zasługi dla Ziemi..." (w każdym woje-
                 wództwie).
 § 59. W wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrznej kra-
         ju nad prawą górną kieszenią, a w marynarce wojennej na
         prawej stronie munduru na wysokości 6–8 cm nad odzna-
         kami wymienionymi w § 58 nosi się następujące odznaki
         wojskowe:
         1) odznaka skoczka spadochronowego (w wojskach lotni-
             czych),
         2) odznaka „Marynarz Okrętów Podwodnych",
         3) odznaka „Zasłużony Działacz KMW".
 § 60. W wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrznej kra-
         ju na lewej górnej kieszeni kurtki, a w marynarce wojen-
         nej na lewej stronie munduru na wysokości drugiego guzi-
         ka (licząc od góry), w pionie pod pierwszym górnym guzi-
         kiem nosi się następujące odznaki wojskowe:
         1) Odznaka Kościuszkowska,
         2) Odznaka Dąbrowszczaków,
         3) Odznaka Grunwaldzka.
 § 61. W wojskach lądowych, lotniczych i obrony powietrznej kra-
         ju nad lewą górną kieszenią 5,5 cm (odznaki pilota i nawi-
         gatora około 9–10 cm) powyżej wszycia klapy kieszeni
         w linii pionowej do guzika, a w marynarce wojennej na le-
         wej stronie munduru na wysokości 3–4 cm nad orderami
         i odznaczeniami lub baretkami nosi się następujące odznaki
         wojskowe:
         1) odznaki specjalności lotniczych (pilota, nawigatora, tech-
             nika, technika mechanika, radiotelegrafisty),
         2) odznaka instruktora spadochronowego,
         3) odznaka skoczka spadochronowego (w wojskach powie-
             trznodesantowych).

     32

 § 62. Po orderach i odznaczeniach państwowych i wojskowych
         lub po baretkach orderów i odznaczeń państwowych i woj-
         skowych nosi się:
         1) odznaki lub baretki:
             a) Odznaka im. Janka Krasickiego,
             b) Honorowa Odznaka PCK,
             c) Medal „Za zasługi dla pożarnictwa",
         2) baretki:
             a) odznaka „Zasłużony Działacz KMW" (dł. 3,1 cm),
             b) odznaka „Za zasługi w zwalczaniu powodzi" (dł. 4 cm).

 CZĘŚĆ II
POSTANOWIENIA SZCZEGÓŁOWE
 
 
 
 
ROZDZIAŁ I
ZASADY I SPOSÓB NOSZENIA PODSTAWOWYCH

PRZEDMIOTOW UMUNDUROWANIA
 

       Zasady noszenia przedmiotów wyposażenia zasadniczego
 

 § 63. Dopasowanie przedmiotów umundurowania jest jednym
         z ważnych elementów wpływających bezpośrednio na wy-
         gląd zewnętrzny żołnierza. Właściwe dopasowanie umundu-
         rowania zwiększa nadto swobodę ruchów i sprawność fizycz-
         ną oraz podnosi zdolność bojową żołnierza.
         Przed dopasowaniem przedmiotu należy ustalić wymiary
         żołnierza (wzrost, obwód klatki piersiowej i obwód w pasie),
         po czym wydać (dopasować) przedmiot odpowiadający wiel-
         kością tym wymiarom.
         Przy dobieraniu umundurowania należy zwracać szczegól-
         ną uwagę na właściwe dopasowanie przedmiotów w ramio-
         nach, pasie i biodrach oraz na ich odpowiednią długość. Na-
         krycia głowy (czapki, berety, furażerki, kapelusz podhalań-
         ski) należy tak dopasować i nakładać na głowę, by spod
         przedniej części nakrycia (nad czołem) nie wystawały włosy.
 § 64. Przez pojęcie przedmiotów wyposażenia zasad-
         niczego należy rozumieć, że są to przedmioty, przysługu-
         jące żołnierzowi z tytułu pełnienia służby wojskowej.
 § 65. 1. Czapkę garnizonową żołnierze noszą w kolorze
             khaki. Daszek i pasek przy tej czapce są koloru brązowe
             go.
             Otoki na czapkach garnizonowych występują w kolorze
             oliwkowym, z tym że:
             1) w 1 Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Ta-
                 deusza Kościuszki – w kolorze żółtym,
             2) w jednostkach wojskowej służby wewnętrznej –
                 w kolorze białym,

     34

             3) w jednostkach wojsk obrony wewnętrznej – w ko-
                 lorze granatowym.
         2. Czapkę garnizonową nosi się lekko przechyloną w kie-
             runku prawego ucha. Z lewej strony dolna krawędź oto-
             ku powinna znajdować się na wysokości około 2 cm od
             krawędzi ucha. Rozmiar czapki powinien odpowiadać ob-
             wodowi głowy. Rondo czapki napina się usztywniaczem
             zapewniającym regularny owal.
             W czasie pełnienia służby wewnętrznej i garnizonowej
             żołnierze noszą pasek od czapki zapięty pod brodą.
 § 66. 1. Beret nosi się:
             1) koloru bordo – w jednostkach powietrznodesanto-
                 wych zamiast czapki garnizonowej i polowej,
             2) koloru niebieskiego – w jednostkach obrony wybrze-
                 ża zamiast czapki garnizonowej i polowej,
             3) koloru czarnego – w jednostkach (pododdziałach)
                 pancernych zamiast czapki polowej.
         2. Beret nosi się lekko przechylony na prawe ucho. Dolna
             jego krawędź powinna znajdować się na wysokości około
             4 cm nad lewą brwią oraz około 2 cm nad prawą brwią.
             Prawą krawędź denka beretu opuszcza się w dół nieco
             ku tyłowi, tak by nie przysłaniała ucha.
 § 67. Furażerkę (koloru khaki) nosi się lekko przechyloną
         w kierunku prawego ucha. Dolna jej krawędź powinna znaj-
         dować się na wysokości około 4 cm nad lewą i około 2 cm
         nad prawą brwią. Furażerkę nakłada się na głowę oburącz,
         a zdejmuje się przez ujęcie prawą ręką za górną część
         w miejscu usytuowania wizerunku orla.
 § 68. 1. Kapelusz podhalański (koloru khaki) nosi się
             prosto nałożony na głowę.
             Dolna krawędź ronda powinna znajdować się na wyso-
             kości linii brwi. Z lewej strony kapelusza przypina się
             metalową szarotkę i ozdobne pióro z puszkiem. Pasek ka-
             pelusza zakłada się pod brodę.
         2. Kapelusz podhalański wraz z peleryną podhalańską no-
             szą żołnierze określonego pododdziału podhalańskiej jed-
             nostki wojsk obrony wewnętrznej w przypadkach okreś-
             lonych przez szefa wojsk obrony wewnętrznej – zamiast
             czapki garnizonowej.
 § 69. Czapkę po1ową (koloru ochronnego) nosi się lekko
          przechyloną na prawe ucho. Z lewej strony dolna krawędź

 
 
35

          czapki powinna znajdować się na wysokości około 2 cm od
         krawędzi ucha.
 § 70. Czapkę futrzaną nosi się nałożoną prosto na głowę.
         Dolna krawędź czapki powinna znajdować się na wysokości
         około 3 cm nad linią brwi. Czapkę futrzaną nosi się podczas
         dokuczliwych wiatrów i w temperaturze poniżej 0°C. Przy
         temperaturze poniżej minus 7°C lub przy dokuczliwym
         wietrze i temperaturze poniżej minus 5°C czapkę futrzaną
         nosi się z opuszczonymi klapami związanymi tasiemką pod
         podbródkiem.
 § 71. Hełm bojowy (z siatką maskującą) nosi się lekko odgiętą
         i wystającą krawędzią do przodu. Nakłada się go na pełną
         głębokość, osłaniając czoło po linię brwi i częściowo uszy
         oraz kark.
         Hełm bojowy nosi się w czasie ćwiczeń polowych i pełnienia
         służby wartowniczej oraz na rozkaz dowódcy garnizonu
         (oddziału). W okresie zimowym przy wietrznej pogodzie
         i temperaturze poniżej 0°C zakłada się pod hełm kominiarkę
         lub szalokominiarkę.
 § 72. 1. Płaszcz sukienny (dwurzędowy) nosi się z klapami
             wyłożonymi. Odległość od podstawy do dolnej krawędzi
             płaszcza powinna wynosić (w zależności od wzrostu)
             42-52 cm. Dolna granica odległości odnosi się do niskiego,
             a górna do wysokiego wzrostu. Rękawy płaszcza
             powinny zakrywać rękawy kurtki, jednak nie powinny
             być dłuższe niż do nasady palców dłoni przy opuszczonej
             ręce.
         2. Do czasu wprowadzenia płaszcza sukiennego dwurzędowego
         żołnierze niezawodowi noszą do ubioru wyjściowego
         i służbowego, a studenci – słuchacze studium wojskowego
         do ubioru ćwiczebnego – płaszcz sukienny jednorzędowy.
         W tym przypadku obowiązuje utrzymanie
         jednolitości w całym oddziale (samodzielnym pododdziale,
         studium wojskowym). Płaszcz sukienny jednorzędowy
         nosi się zapięty pod szyję. Jego długość jest taka sama
         jak płaszcza dwurzędowego.
 § 73. Płaszcz wyjściowy zimowy oficera (z podpinką futrzaną)
         mogą nosić żołnierze zawodowi w składzie ubioru
         wyjściowego tylko przy wystąpieniach indywidualnych.
         Długość płaszcza jest taka sama jak płaszcza wyjściowego
         letniego. Klamra po zapięciu pasa powinna znajdować się
         na linii guzików płaszcza.

 
    36

  § 74. Płaszcz wyjściowy letni oficera nosi się z klapami
         wyłożonymi. Odległość od podstawy do dolnej krawędzi
         płaszcza powinna wynosić (w zależności od wzrostu) 42 –
         52 cm.
         Płaszcz wyjściowy letni noszą żołnierze zawodowi w okresie
         letnim oraz w okresie przejściowym do ubioru wyjściowego
         i galowego, łącznie z pasem wykonanym z tej samej tkaniny
         co płaszcz. Klamra (sprzączka) po zapięciu pasa powinna
         znajdować się na linii guzików płaszcza.
 § 75. Płaszcz nieprzemakalny (letni podchorążego) nosi
         się w razie potrzeby (opady atmosferyczne, ochłodzenie)
         podczas zajęć (ćwiczeń), pełnienia służby patrolowej
         i wartowniczej oraz przy wystąpieniach indywidualnych
         w okresach przewidzianych dla płaszcza wyjściowego
         letniego oficera (§ 74).
         W dniach bezdeszczowych można płaszcz ten nosić
         z wyłożonymi klapami i odpiętym lub opuszczonym na plecy
         kapturem. W czasie deszczu wolno zapinać płaszcz pod szyję
         i nałożyć kaptur na głowę.
         Do czasu wprowadzenia peleryny żołnierze zawodowi mogą
         nosić płaszcz nieprzemakalny przez okres całego roku.
 § 76. Pelerynę podhalańską w kolorze khaki nosi się
         jednocześnie z kapeluszem podhalańskim do ubioru wyjściowego
         i służbowego. Pelerynę spina się pod kołnierzem paskiem
         (plecionką) opadającym do tylu przez prawe ramię.
         Pelerynę nosi się na lewym barku w ten sposób by jej przód
         pokrywał się z linią guzików kurtki. Długość tylnej części
         peleryny winna sięgać do około 30 cm od podstawy.
         Pelerynę podhalańską nosi się podczas:
         – wystąpień służbowych (indywidualnych i zbiorowych)
            o charakterze reprezentacyjnym,
         – pełnienia wart na posterunkach honorowych, udziału
            w defiladach oraz wystąpieniach w składzie kompanii
            honorowej.
 § 77. Pelerynę nieprzemakalną w kolorze khaki nosi się w czasie
         opadów atmosferycznych na wszelkiego rodzaju zajęciach
         (ćwiczeniach), podczas pełnienia służby patrolowej
         i wartowniczej oraz przy wystąpieniach indywidualnych –
         w ciągu całego roku. Pelerynę nakłada się tak, aby przykrywała
         całość ubioru łącznie z oporządzeniem. W razie potrzeby
         (w czasie opadów) kaptur peleryny zakłada się na głowę.
         Odległość od podstawy do dolnej krawędzi peleryny powinna

 
37

          wynosić 25-30 cm. Zezwala się nosić pelerynę na lewej
         ręce, złożoną prawą stroną na zewnątrz lub w specjalnym
         pokrowcu (torebce na pelerynę).
 § 78. Pe1erynę–namiot w kolorze khaki nosi się do ubioru
         ćwiczebnego, służbowego i wyjściowego w czasie opadów,
         na wszelkiego rodzaju zajęciach (ćwiczeniach), podczas
         pełnienia służby patrolowej i wartowniczej oraz służby
         wewnętrznej w warunkach polowych, jak również przy
         wystąpieniach indywidualnych.
         Pelerynę–namiot przed założeniem należy odpowiednio
         uformować, ściągając wprowadzony do „zaszewki" trok
         (sznurek). Po ściągnięciu trok zawiązuje się na węzeł.
         Uformowaną w ten sposób pelerynę–namiot zakłada się na
         ramiona tak, aby część ściągnięta okalała szyję. Kaptur tworzy
         się przez ściągnięcie drugim trokiem (sznurkiem) odpowiedniej
         części rogu peleryny–namiotu. Kaptur zwisa luźno na plecach,
         a w razie potrzeby zakłada się go na głowę. Pelerynę–namiot
         zapina się z przodu na guziki, zapinając jednocześnie listwę
         uszczelniającą.
 § 79. 1. Kurtkę polową w kolorze ochronnym nosi się:
             1) w okresie zimowym wraz z podpinką i zapiętym pod
                 szyję kołnierzem. W czasie zajęć w polu, podczas
                 przemarszów oraz w innych okolicznościach, w zależności
                 od wykonywanego zadania bojowego i warunków
                 atmosferycznych dozwolone jest, na rozkaz dowódcy,
                 rozpięcie haftki i górnego guzika lub postawienie
                 kołnierza,
             2) w okresie letnim z rozpiętym górnym guzikiem
                 i wyłożonymi klapami. Dowódca oddziału i wyżsi
                 przełożeni mogą zezwolić na noszenie kurtki polowej bez
                 podpinki z zachowaniem jednolitości w całym oddziale,
                 związku taktycznym lub zgrupowaniu jednostek.
         2. Kurtka polowa powinna być dłuższa od kurtki drelichowej
             o około 10 cm. Podpinka do kurtki polowej powinna
             być dopasowana do rozmiaru kurtki i w żadnym wypadku
             nie może być spod niej widoczna.
 § 80. Kurtki od mundurów służbowego, wyjściowego i galowego
         nosi się z klapami wyłożonymi.
         Długość kurtki powinna być taka, by w pozycji siedzącej
         dolna jej krawędź sięgała do płaszczyzny siedzenia,
         a krawędzie rękawów do nasady kciuka.

 
 
    38

  § 81. 1. Mundur drelichowy nosi się w kolorze ochronnym.
             Kurtka i spodnie, wchodzące w skład kompletu, muszą być
             zawsze w tym samym odcieniu.
             Kurtkę drelichową nosi się z kołnierzem i klapami
             wyłożonymi. Długość kurtki powinna być taka, aby w pozycji
             siedzącej dolna jej krawędź sięgała do płaszczyzny siedzenia,
             a krawędzie rękawów do nasady dłoni.
         2. Żołnierze niezawodowi w okresie zimy noszą kurtki
             drelichowe z kołnierzem i klapami zapiętymi pod szyję.
             Żołnierze zawodowi noszą do munduru drelichowego koszulę
             służbowo-wyjściową wraz z krawatem. W dni upalne
             dowódca garnizonu (jednostki) może zezwolić na noszenie
             munduru drelichowego bez koszuli i krawata uwzględniając
             przy tym zachowanie jednolitości w całym garnizonie
             (jednostce).
 § 82. Wiatrówkę oficera nosi się z klapami wyłożonymi i zapiętą
         wkładką dekoltową (bez koszuli i krawata).
         Długość wiatrówki powinna sięgać dolną krawędzią pasa
         (ściągacza) do około 4–6 cm poniżej górnej krawędzi pasa
         spodni, a krawędź mankietu rękawa do nasady dłoni przy
         opuszczonej ręce.
 § 83. 1. Spodnie długie powinny sięgać z tyłu dolną krawędzią
             nogawek 2–2,5 cm powyżej obcasa. Szerokość nogawek
             spodni u dołu powinna wynosić w zależności od wzrostu
             20-25 cm.
             Dolna granica szerokości nogawek dotyczy osób szczupłych
             i niskiego wzrostu, natomiast górna tęgich i wysokiego
             wzrostu.
         2. Spodnie typu narciarskiego nosi się do butów saperek
             i trzewików szeregowca.
             Nogawki spodni przy postawie zasadniczej żołnierza
             powinny się układać gładko i nie tworzyć bufiastego luzu.
 § 84. Koszule nosi się tak, by górna krawędź kołnierzyka wystawała
             nieco ponad kołnierz kurtki. Mankiety koszul stosowanych
             do ubiorów galowego, wyjściowego i służbowego
             żołnierzy zawodowych zapina się na spinki określonego
             wzoru w kolorze oliwkowym. Mankiety koszul stosowanych
             do ubioru ćwiczebnego i specjalnego oraz koszul stosowanych
             do ubioru wyjściowego i służbowego żołnierzy niezawodowych
             (z wyjątkiem żołnierzy okresowej służby wojskowej)
             zapina się na guziczki.

 
39

             Koszule z kołnierzykami dzielą się na:
             – koszule galowe (oficera),
             – koszule służbowo-wyjściowe (oficera),
             – koszule wyjściowe (szeregowca).
 § 85. Sza1ik (letni i zimowy) nosi się w kolorze khaki, wkładany
         pod płaszcz tak, by jego górna krawędź wystawała nieco
         ponad kołnierz płaszcza. W zależności od warunków
         atmosferycznych szalik zimowy może zakrywać całkowicie
         (pod szyję) odsłoniętą część piersi między klapami płaszcza.
 § 86. Szalokoniniarkę wkłada się pod kurtkę polową tak,
         by jej górna krawędź wystawała nieco ponad kołnierz
         (podobnie jak szalik).
         W razie noszenia szalokominiarki pod hełm zamiast kominiarki
         wciąga się do wewnątrz jeden jej koniec do połowy długości,
         a następnie nakłada się na głowę naciągając na kark i szyję
         tak, by część twarzy i oczy były odsłonięte.
 § 87. Krawaty nosi się w kolorze khaki, wiązane podwójnym
         węzłem. Węzeł powinien ściśle przylegać do kołnierza
         koszuli.
 § 88. Skarpety nosi się w kolorze khaki.
 § 89. Rękawiczki noszą:
         1) żołnierze zawodowi i podchorążowie wyższych szkół
             wojskowych – letnie i zimowe 5-palcowe, wykonane ze
             skóry koloru brązowego,
         2) żołnierze niezawodowi z wyjątkiem podchorążych
         (pkt 1) – wyjściowe szeregowca 5-palcowe, wykonane
         z dzianiny koloru khaki.
 § 90. Rekawice polowe nosi się z tkaniny koloru
         ochronnego.
 § 91. 1. Trzewiki szeregowca nosi się w kolorze brązowym.
             Cholewki sznuruje się w jodełkę sznurowadłem koloru
             brązowego.
         2. Buty z cholewami koloru czarnego noszą do ubioru
             służbowego oficerowie w stopniu generała.
         3. Buty saperki nosi się w kolorze brązowym.
         4. Półbuty i trzewiki zimowe – nosi się w kolorze brązowym.
             Wierzchy półbutów nie mogą być dziurkowane ani ozdobnie
             wyszywane.
             W okresie zimowym nosi się do ubioru wyjściowego
             trzewiki zimowe lub półbuty w zależności od warunków

 
 
    40

             atmosferycznych. Trzewików nie wolno nosić podczas
             występowania w płaszczu wyjściowym letnim.
         5. Obuwie ortopedyczne koloru brązowego mogą nosić
         żołnierze zawodowi do każdego ubioru wojskowego.
         Obuwie to wolno nosić tylko na podstawie otrzymanego
         zezwolenia (zaświadczenia) lekarza specjalisty.
 § 92. 1. Pasy główne nosi się w następujący sposób:
             1) na kurtkach – dolna krawędź pasa powinna znajdować
                 się 5–7 cm powyżej bioder, a środek klamry (sprzączki)
                 na linii guzików,
             2) na płaszczu dwurzędowym – pas główny powinien
                 znajdować się na środku spięcia tyłu płaszcza (patki),
                 a klamra (sprzączka) symetrycznie między rzędami
                 guzików,
             3) na płaszczu jednorzędowym – pas nosi się w podobny
                 sposób jak na płaszczu dwurzędowym z tym, że
                 środek klamry (sprzączka) znajduje się na linii
                 guzików,
             4) na wiatrówce – pas nosi się włożony do wsuwek
                 znajdujących się na pasku (ściągaczu) wiatrówki.
         2. Pasy główne nosi się w następujących kolorach:
             1) pas oficera i pas szeregowca skórzany – w kolorze
                 brązowym,
             2) pas oficera WSW – w kolorze białym,
             3) pas szeregowca brezentowy – w kolorze khaki.
         3. Pas oficera WSW koloru białego noszą wszyscy żołnierze
             WSW w czasie pełnienia służby oraz na zarządzenie
             szefa WSW.
 § 93. Broń boczną nosi się do ubioru ćwiczebnego i służbowego.
         Futerał do pistoletu przypina się bezpośrednio na pasie
         z prawej strony w ten sposób, by przy opuszczonej ręce
         widoczny był z przodu jego przedni skraj.
 § 94. 1. Szelki do oporządzenia nosi się łącznie z pasem
             szeregowca brezentowym wówczas, gdy zachodzi
             potrzeba występowania w pełnym lub częściowym
             oporządzeniu.
         2. W skład pełnego oporządzenia wchodzą następujące
             przedmioty:
             a) pas szeregowca brezentowy,
             b) szelki do oporządzenia,

 
 
41

             c) torba z maską przeciwgazową,
             d) łopatka saperska,
             e) manierka,
             f) torba na wyposażenie (granaty, menażka, racja
                 żywnościowa, niezbędnik i przybory do czyszczenia broni),
             g) torba na magazynki kbk AK.
             h) tornister.
         3. W skład niepełnego oporządzenia wchodzą przedmiot
             wymienione w ust. 2 z wyjątkiem tornistra, czyli te,
             z którymi żołnierz wchodzi do walki. Tornister natomiast
             można nosić przypięty do szelek lub wozić na środkach
             transportowych.
             Sylwetki żołnierza z pełnym i niepełnym oporządzeniem
             przedstawiają rys. od 36 do 38.
         4. W czasie przejścia pododdziałów na bliskie odległości
             (np. z rejonu zakwaterowania do środków transportowych)
             tornister można przenosić w ręku.
         5. Pełne oporządzenie żołnierze niezawodowi zabierają na
             wartownię, przy wyjściu na ćwiczenia w pole i na rozkaz
             przełożonych od dowódcy oddziału wzwyż.
         6. Oporządzenie kompletuje się w następującej kolejności:
             1) dokładne dopasowanie pasa i szelek do budowy ciała
                 żołnierza,
             2) rozłożenie pasa głównego stroną zewnętrzną do góry
                 i klamrą w lewą stronę,
             3) założenie na pas tylnej (środkowej) szelki nośnej,
                 a następnie przypięcie manierki tak, by jej przesuwki
                 rozmieszczone były na pasie po obu stronach szelki,
             4) założenie na lewą część pasa:
                 a) torby na maskę przeciwgazową i zapięcie
                     strzemiączek z jednej strony na haku szelki nośnej
                     tylnej, z drugiej na troku zamocowanym do przedniej
                     lewej szelki nośnej,
                 b) pierwszego uchwytu pokrowca łopatki saperskiej
                     składanej, lewej szelki nośnej i drugiego uchwytu
                     pokrowca łopatki; pokrowiec na łopatkę saperską
                     nie składaną zakłada się na prawą część pasa pod
                     torbą na wyposażenie,
             5) założenie na prawą część pasa:
                 a) torby na wyposażenie i zapięcie strzemiączek z jednej
                     strony na haku szelki nośnej tylnej, z drugiej

 
 
    42

                     na troku zamocowanym do przedniej prawej
                     szelki nośnej,
                 b) pierwszego uchwytu torby na magazynki kbk AK,
                     prawej szelki nośnej i drugiego uchwytu torby na
                     magazynki.
         7. Po skompletowaniu oporządzenia żołnierz zakłada je na
             siebie, zapina klamrę, a następnie zapina pasek łączący
             szelki nośne na wysokości piersi, nakłada tornister na
             ramiona i umocowuje do uchwytów szelek w okolicy
             ramion. Zwisające u dołu tornistra dwa paski mocuje się
             do uchwytów przednich szelek na wysokości paska
             spinającego szelki na piersi.
             Do tornistra może być przymocowana odpowiednio
             zrolowana kurtka polowa, a na niej płaszcz opchem. Przy
             niepełnym oporządzeniu płaszcz apchem przymocowuje
             się na szelkach do strzemiączek w okolicy ramion.
             W jednostkach, które nie posiadają toreb na wyposażeniu,
             menażkę przymocowuje się za pomocą troków na
             klapie tornistra.
 § 95. Torbę polową nosi się – skórzaną w kolorze brązowym,
         a brezentową w kolorze khaki, przewieszoną przez prawe
         ramię.
         Górna krawędź torby polowej powinna znajdować się na
         wysokości dolnej krawędzi pasa głównego. Gdy żołnierz
         występuje z torbą polową i mapnikiem, wówczas torbę polową
         przewiesza przez prawe ramię, a mapnik przez lewe ramię.
         W razie jednoczesnego noszenia torby polowej (mapnika)
         i maski przeciwgazowej, torbę polową lub mapnik nosi się
         przewieszony przez lewe ramię, a maskę przez prawe ramię.
         W tym wypadku należy zmienić przypięcie paska nośnego
         do torby (mapnika) w taki sposób, by sprzączka spinająca
         pasek znajdowała się z przodu.
         Do czasu przerobienia sposobu zamocowania paska nośnego
         (do posiadanych przez żołnierzy zawodowych toreb polowych)
         zezwala się nosić torby polowe po przewieszeniu ich
         przez lewe ramię, ze sprzączką usytuowaną na plecach.
         Torbę polową nosi się tylko łącznie z pasem głównym.
         Niedozwolone jest noszenie torby polowej w ręku oraz
         w sposób nie określony w niniejszych przepisach. Nie nosi się
         torby polowej łącznie z mapnikiem i maską przeciwgazową,
         można nosić jednocześnie tylko dwa z tych przedmiotów.

 
 
43

 § 96. Mapnik nosi się w kolorze brązowym przewieszony przez
         prawe ramię. Górna krawędź mapnika powinna znajdować
         się 10-15 cm poniżej dolnej krawędzi pasa głównego. W razie
         jednoczesnego noszenia mapnika z torbą polową lub maską
         przeciwgazową postępuje się w sposób określony w § 95.
         Mapnik nosi się tylko łącznie z pasem głównym. Niedozwolone
         jest noszenie mapnika w ręku lub w inny sposób, nie określony
         w niniejszych przepisach.
 § 97. Zasobnik osobisty oficera nosi się w ręku lub przewozi na
         środkach transportowych.
         Zasobnik osobisty oficera mogą użytkować żołnierze zawodowi
         występujący w ubiorze ćwiczebnym i służbowym
         w następujących okolicznościach:
         a) w czasie alarmów,
         b) na zajęciach (ćwiczeniach) w polu,
         c) w innych wypadkach na rozkaz przełożonego od dowódcy
             oddziału wzwyż.
 § 98. Sznury galowe nosi się w kolorze matowosrebrnym.
         Rozróżnia się następujące sznury galowe:
         – generała,
         – oficera,
         – chorążego,
         – podoficera.
         Sznury galowe zawiesza się na prawym ramieniu, przypinając
         je do guzika przyszytego w tym celu pod naramiennikiem.
         Pętla sznurów generała i oficera przewieszona przez ramię
         pod naramiennikiem zwisa w dół pod pachą rękawa.
         Dłuższy warkocz sznurów galowych generała, zwisający od
         tyłu przeprowadza się pod prawą pachą rękawa i jego
         koniec przypina się na pierwszy od góry guzik kurtki. Warkocz
         krótszy, ułożony na prawej piersi tak, by po obu jego stronach
         przebiegały pojedyncze części sznurów, przypina się do
         drugiego od góry guzika kurtki.
         Warkocz sznurów galowych oficera i chorążego z przebiegającą
         obok niego (poniżej) pojedynczą częścią sznura przypina się do
         pierwszego od góry guzika kurtki.
         Na końcach sznurów galowych przypiętych z przodu do
         guzików kurtki zwisają wisiorki (przy sznurach generała dwa,
         a przy sznurach oficera i chorążego - jeden). Warkocz sznura
         galowego podoficera, zakończony wisiorkiem przypina się
         do pierwszego guzika kurtki jak u chorążego.

 
 
    44

  § 99. Sznury służbowe WSW w kolorze matowosrebrnym
          nosi się na lewym ramieniu tylko w czasie pełnienia służby
          oraz na zarządzenie szefa wojskowej służby wewnętrznej.
          Przypina się je w podobny sposób jak sznury galowe.
§ 100. Sznur wyróżniający żołnierzy – członków Drużyn Służby
          Socjalistycznej koloru khaki zawiesza się na lewym
          ramieniu, przypinając jeden koniec do guzika przyszytego
          w tym celu pod naramiennikiem. Drugi koniec sznura
          przypina się do guzika lewej górnej kieszeni kurtki (pod klapą
          kieszeni).
          Sznur wyróżniający noszą do ubioru wyjściowego
          i służbowego żołnierze niezawodowi wchodzący w skład
          drużyn (działonów), które w ruchu współzawodnictwa
          uzyskały miano „Drużyny Służby Socjalistycznej".
§ 101. Sznurek do gwizdka WSW nosi się w takim samym
          kolorze jak sznury służbowe WSW. Jeden koniec tego
          sznurka przypina się do guzika (pod klapą) prawej górnej
          kieszeni kurtki, a drugi wraz z przypiętym do niego gwizdkiem
          wkłada się pomiędzy pierwszym a drugim od góry guzikiem
          kurtki – do lewej wewnętrznej kieszeni.

 Zasady noszenia ubiorów roboczych i niektórych przedmiotów
                             wyposażenia specjalnego
 
§ 102. Przez pojęcie przedmiotów wyposażenia specja1nego
          należy rozumieć przedmioty przysługujące żołnierzom,
          specjalistom wojskowym, z tytułu pełnionych funkcji lub
          wykonywania prac specjalnych.
§ 103. Czapkę polową (roboczą) nosi się w składzie ubioru
          roboczego podczas wykonywania prac na terenie jednostki
          w sposób określony w § 69.
§ 104. Beret do ubiorów specjalnych i roboczych nosi się w sposób
          określony w § 66. W składzie ubioru roboczego beret ten
          nosi się przede wszystkim przy wykonywaniu prac na rzecz
          gospodarki narodowej.
§ 105. Kurtkę roboczą zimową nosi się tylko w składzie ubioru
          roboczego w sposób określony dla kurtki polowej (§ 79).
          Na kurtce roboczej nie nosi się pasa głównego.
§ 106. 1. Ubranie robocze nosi się bez pasa głównego. Nogawki
              spodni wkłada się do cholew butów, a w razie
              występowania w trzewikach w mankiety trzewików.

 
 
45

              W zależności od rodzaju wykonywanej pracy oraz
              warunków atmosferycznych, na rozkaz bezpośredniego
              przełożonego można zdjąć kurtkę lub podwinąć jej rękawy.
          2. Ubranie treningowe (dresy) służy przede wszystkim
              za dodatkowe ocieplenie pod ubiór ćwiczebny w okresie
              zimy. Ponadto można go nosić (bez ubioru ćwiczebnego)
              w czasie zajęć (treningów) z wychowania fizycznego
              prowadzonych w halach sportowych (salach
              gimnastycznych), na placach (boiskach) sportowych oraz
              podczas dojścia z pododdziału (miejsca zakwaterowania)
              do miejsca prowadzonych zajęć z wychowania fizycznego.
§ 107. Ubranie olejo i benzynoodporne koloru czarnego nosi się
          na ubiorze roboczym, bez pasa głównego. Nogawki spodni
          opuszcza się na cholewy butów (trzewików) i zapina u dołu
          na klamerki (sprzączki).
§ 108. Kożuch długi nosi się do ubiorów służbowych, ćwiczebnych
          i specjalnych na posterunkach wartowniczych w okresie
          zimowym przy temperaturze poniżej minus 7°C, a przy
          dokuczliwym wietrze poniżej minus 5°C. Na kożuchu
          nie nosi się pasa głównego. Kożuch długi przy wyżej określonej
          temperaturze nosi się w czasie:
          a) pełnienia służby wartowniczej na posterunkach
              zewnętrznych,
          b) kontroli służby wartowniczej i patrolowej, przeprowadzania
              rekonesansów i inspekcji (kontroli),
          c) pełnienia służby na posterunkach obserwacyjno –
              meldunkowych,
          d) pełnienia dyżurów przez personel służby zdrowia
              zabezpieczający skoki spadochronowe,
          e) prowadzenia otwartych ciągników (traktorów),
          f) przewożenia pododdziałów wartowniczych na otwartych
              samochodach,
          g) prowadzenia pojazdów konnych oraz konwojowania
              transportów.
§ 109. 1. Buty filcowe na spodach skórzanych lub filcowo – gumowe
              nosi się do ubiorów służbowych, ćwiczebnych i specjalnych
              na posterunkach wartowniczych w okresie zimowym przy
              temperaturze poniżej minus 7°C, a przy dokuczliwym wietrze
              poniżej minus 5°C.
              Buty filcowe mogą nosić wartownicy na posterunkach
              zewnętrznych oraz żołnierze zawodowi i niezawodowi,

 
 
    46

              którym przysługują one z tytułu wykonywanych funkcji
              lub prac specjalnych określonych odpowiednimi zestawami
              należności wyposażenia specjalnego.
              Ponadto buty filcowe mogą nosić żołnierze na ćwiczeniach
              w polu w czasie dużych mrozów – na rozkaz dowódcy
              jednostki.
          2. Buty gumowe nosi się do ubiorów specjalnych
              i roboczych (w szczególnych przypadkach również do
              ubioru ćwiczebnego) w określonych warunkach
              terenowych i klimatycznych.

 
 
 
 
 
 
ROZDZIAŁ II
ZASADY NOSZENIA WIZERUNKU ORLA,
OZNAK STOPNI WOJSKOWYCH, KORPUSOW OSOBOWYCH
I OZNAK SZKOLNYCH
 
Wizerunek orła

§ 110. Zołnierze wojsk lądowych noszą na wszystkich nakryciach
          głowy wizerunek orła na tarczy według określonych wzorów,
          a mianowicie:
          1) żołnierze zawodowi (w tym również generałowie) oraz
              oficerowie i chorążowie rezerwy powołani na ćwiczenia
              (przeszkolenie) wojskowe:
              a) na czapkach garnizonowych, kapeluszach podhalańskich
                  i furażerkach oraz beretach noszonych w składzie
                  ubiorów galowego, wyjściowego i służbowego –
                  wizerunek orła haftowany bajorkiem koloru srebrnego
                  (rys. 99),
              b) na czapkach futrzanych – wizerunek orła tłoczony
                  z metalu (rys. 100),
              c) na czapkach polowych oraz beretach noszonych
                  w składzie ubioru ćwiczebnego – wizerunek orła
                  tłoczony z tworzywa sztucznego na podkładce z tkaniny
                  koloru nakrycia głowy (rys. 101),
          2) żołnierze nie wymienieni w pkt 1:
              a) na czapkach garnizonowych, futrzanych i kapeluszach
                  podhalańskich – wizerunek orła tłoczony z metalu
                  (rys. 100),
              b) na czapkach polowych i beretach – wizerunek orła
                  tłoczony z tworzywa sztucznego na podkładce koloru
                  nakrycia głowy (rys. 101),
          3) żołnierze określeni w pkt 1 i 2 na wszystkich nakryciach
              głowy, wchodzących w skład ubiorów specjalnych
              i roboczych – wizerunek orła tłoczony z tworzywa
              sztucznego na podkładce koloru nakrycia głowy.

 
 
    48

 
 
                         Oznaki stopni wojskowych
§ 111. Oznaki stopni wojskowych nosi się w kolorze
          matowosrebrnym wykonane z taśmy dystynkcyjnej,
          tworzyw sztucznych oraz w kolorze srebrnym haftowane
          bajorkiem.
§ 112. 1. Starsi szeregowcy i podoficerowie (z wyjątkiem
              podoficerów zawodowych) noszą oznaki stopni wojskowych
              na otoku czapki garnizonowej i beretach oraz na
              naramiennikach kurtek i płaszczy - z taśmy dystynkcyjnej.
          2. Podoficerowie zawodowi noszą na czapkach garnizonowych
              (beretach) i furażerkach oznaki stopni haftowane bajorkiem,
              a na naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy
              (z wyjątkiem kurtek polowych i drelichowych oraz płaszczy
              nieprzemakalnych) - z taśmy dystynkcyjnej.
          3. Chorążowie noszą oznaki stopni wojskowych na czapkach
              garnizonowych (beretach) i furażerkach oraz na
              naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy (z wyjątkiem
              kurtek polowych, drelichowych i płaszczy nieprzema-
              kalnych) – haftowane bajorkiem, a naramienniki obszyte
              jednolitą taśmą dystynkcyjną.
          4. Oficerowie noszą oznaki stopni wojskowych na czapkach
              garnizonowych (beretach) i furażerkach oraz na
              naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy (z wyjątkiem
              ubiorów polowych i płaszczy nieprzemakalnych) –
              haftowane bajorkiem oraz odpowiednią ilość galonów na
              daszku czapki garnizonowej.
          5. Oficerowie i chorążowie rezerwy powołani na ćwiczenia
              (przeszkolenie) wojskowe mogą nosić do wszystkich
              ubiorów oznaki stopni wojskowych z tworzyw sztucznych.
          6. Wszyscy żołnierze do ubiorów ćwiczebnych, kombinezonów
              skórzanych i ubrań olejo i benzynoodpornych noszą
              oznaki stopni na naramiennikach z tworzyw sztucznych.
          7. Żołnierze zawodowi i podchorążowie noszą na naramien-
              nikach płaszczy nieprzemakalnych oznaki stopni
              wojskowych, wykonane z tworzyw sztucznych.
          8. Nie nosi się oznak stopni wojskowych na kapeluszach
              podhalańskich, beretach wchodzących w skład ubiorów
              ćwiczebnych, specjalnych i roboczych oraz na naramien-
              nikach kurtek roboczych.

 
 
49

§ 113. Starsi szeregowcy i podoficerowie noszą oznaki stopni
          wojskowych:
          1) na przodzie otoku czapki garnizonowej:
              a) starszy szeregowiec – jeden pasek długości 3 cm
                  i szerokości 5 mm,
              b) kapra1 – dwa paski długości 3 cm i szerokości 5 mm.
                  Odstęp między paskami wynosi 2 mm,
              c) starszy kapral – trzy paski (wymiary i odstęp między
                  paskami jak u kaprala),
              d) plutonowy – cztery paski (wymiary i odstęp między
                  paskami jak u kaprala),
              e) sierżant – oznakę w kształcie litery „V" skierowaną
                  kątem w dół, o ramionach długości 3,3 cm i szerokości
                  5 mm,
              f) starszy sierżant – oznakę stopnia sierżanta oraz drugi
                  znak w kształcie litery „V", umieszczony wewnątrz
                  oznaki stopnia sierżanta w odległości 2 mm,
              g) sierżant sztabowy – oznakę stopnia sierżanta oraz pasek
                  długości 2,5 cm i szerokości 5 mm, bezpośrednio
                  umieszczony poziomo pod znakiem litery „V",
              h) starszy sierżant sztabowy – oznakę stopnia starszego
                  sierżanta oraz pasek długości 2,5 cm i szerokości
                  5 mm, bezpośrednio umieszczony poziomo pod znakiem
                  litery „V",
          2) na beretach i furażerkach – takie same oznaki stopni
              jak na czapkach garnizonowych.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni wojskowych na
              nakryciach głowy starszych szeregowców i podoficerów
              przedstawiają rys. od 41 do 62,
          3) na naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy:
              a) starszy szeregowiec – jeden pasek szerokości 8 mm,
                  podwinięty obydwoma końcami pod naramiennik
                  (po 1 cm), naszyty w odległości 2 cm od miejsca
                  wszycia rękawa,
              b) kapral – dwa paski, z których pierwszy naszyty jest
                  jak u starszego szeregowca, a drugi w odległości
                  4 mm od pierwszego, w kierunku guzika naramiennika;
                  obydwa paski są podwinięte pod naramiennik,
              c) starszy kapral – trzy paski naszyte w odstępach
                  4 mm od siebie w taki sam sposób jak u kaprala,
              d) plutonowy – cztery paski naszyte w odstępach 4 mm
                  od siebie w taki sam sposób jak u kaprala,

     50

               e) sierżant – naramiennik obszyty wokół taśmą
                  szerokości 8 mm z wyjątkiem wszycia przy rękawie;
                  na naramiennikach wewnątrz obszycia – znak w
                  kształcie litery „V" (krokiewka). Rozwarcie ramion
                  krokiewki w kierunku guzika naramiennika – pod
                  kątem 60°; odległość od wszycia rękawa do wierzchołka
                  krokiewki wynosi 2 cm,
              f) starszy sierżant – oznakę stopnia sierżanta oraz drugi
                  znak w kształcie litery „V", umieszczony wewnątrz
                  oznaki stopnia sierżanta w odstępie 4 mm,
              g) sierżant sztabowy – oznakę stopnia sierżanta oraz
                  bezpośrednio pod oznaką pasek poprzeczny, równoległy
                  do wszycia rękawa,
              h) starszy sierżant sztabowy – oznakę stopnia starszego
                  sierżanta oraz bezpośrednio pod oznaką pasek
                  poprzeczny, równoległy do wszycia rękawa.
              Sposób rozmieszczenia stopni wojskowych na naramien-
              nikach kurtek, wiatrówek i płaszczy starszych szeregow-
              ców i podoficerów przedstawiają rys. od 102 do 110,
          4) starsi szeregowcy i podoficerowie zasadniczej służby
              wojskowej, żołnierze rezerwy i studenci odbywający
              wojskowe szkolenie w ramach studium wojskowego noszą
              paski z taśmy dystynkcyjnej z kolorowym brzegiem:
              a) w wojskach lądowych – koloru czerwonego,
              b) w jednostkach wojsk obrony wewnętrznej – koloru
                  granatowego,
          5) podoficerowie zawodowi (służby okresowej), podchorążowie,
              kadeci i elewi stosują dla oznaczenia stopni taśmę
              jednolitego koloru (bez kolorowych brzegów).
§ 114. Chorążowie noszą oznaki stopni wojskowych:
          1) na środku taśmy otokowej czapki garnizonowej podoficera
              umieszczone w linii równoległej do krawędzi taśmy:
              a) młodszy chorąży – jedną gwiazdkę umieszczoną
                  między ramionami krokiewki w odstępie 2 mm
                  od ramion krokiewki; krokiewkę umieszcza się nad
                  paskiem czapki w odległości 2 mm; długość ramion
                  krokiewki wynosi 2 cm, szerokość 5 mm; rozwartość
                  ramion 75°,
              b) chorąży – jedną gwiazdkę na środku otoku
                  czapki,
              c) starszy chorąży – dwie gwiazdki, przy czym odległość
                  między ramionami gwiazdek wynosi 2 mm,

51

              d) chorąży sztabowy – trzy gwiazdki przy czym
                  odległość między ramionami gwiazdek wynosi 2 mm,
              e) starszy chorąży sztabowy – cztery gwiazdki bez
                  odstępów między ramionami gwiazdek,
          2) na beretach i furażerkach – takie same oznaki stopni
              jak na otokach czapek garnizonowych; sposób
              rozmieszczenia oznak stopni na nakryciach głowy
              chorążych przedstawiają rys. od 63 do 73,
          3) na naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy –
              naramienniki obszyte wokół (z wyjątkiem miejsca wszycia
              rękawa) jednolitą taśmą szerokości 5 mm (bez kolorowych
              brzegów), a gwiazdki umieszczone wzdłuż linii prostej
              biegnącej przez środek naramiennika:
              a) młodszy chorąży – krokiewkę z taśmy szerokości
                  5 mm, skierowaną kątem w dół oraz gwiazdkę
                  umieszczoną między ramionami krokiewki w odległości
                  2 mm od nich; rozwartość ramion krokiewki – 70°;
                  odległość od wszycia rękawa do wierzchołka
                  krokiewki – 1 cm,
              b) chorąży – jedną gwiazdkę umieszczoną w odległości
                  3 cm od wszycia rękawa,
              c) starszy chorąży – dwie gwiazdki: pierwszą jak u
                  chorążego, drugą w odległości 5 mm od wierzchołka
                  ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego między
                  dwoma ramionami drugiej gwiazdki,
              d) chorąży sztabowy – trzy gwiazdki: pierwszą umieszcza
                  się w odległości 1,2 cm od wszycia rękawa, drugą w
                  odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej
                  gwiazdki do kąta wklęsłego ramion drugiej gwiazdki,
                  a trzecią umieszcza się podobnie jak drugą,
              e) starszy chorąży sztabowy - cztery gwiazdki,
                  rozmieszczone w taki sam sposób jak u chorążego
                  sztabowego.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni chorążych na
              naramiennikach przedstawiają rys. od 111 do 115.
§ 115. Oficerowie młodsi noszą oznaki stopni wojskowych:
          1) na otokach czapek garnizonowych:
              a) podporucznik – dwie gwiazdki, umieszczone na środku
                  taśmy otokowej w linii równoległej do krawędzi taśmy;
                  odległość między ramionami gwiazdek wynosi 2 mm,

 
 
    52

              b) porucznik – trzy gwiazdki, rozmieszczone w podobny
                  sposób jak u podporucznika,
              c) kapitan – cztery gwiazdki, rozmieszczone tak jak
                  u podporucznika z tą różnicą, że ramiona gwiazdek
                  stykają się ze sobą,
          2) na daszku czapki garnizonowej – jeden galon szerokości
              6 mm, naszyty w odległości 6 mm od krawędzi daszka na
              całej długości jego łuku,
          3) na beretach i furażerkach – jeden pasek na lewej stronie
              beretu (furażerki) długości 3 cm szerokości 5 mm,
              umieszczony pod kątem 45° w stosunku do dolnej krawędzi
              beretu (furażerki) oraz odpowiednia ilość gwiazdek
              w zależności od posiadanego stopnia; gwiazdki rozmieszcza
              się w linii prostej nad środkiem paska – prostopadle
              do jego położenia. Pierwszą gwiazdkę umieszcza się w
              odległości 5 mm od paska do podstawy jej ramion, drugą
              gwiazdkę i następne – w odległości 5 mm od wierzchołka
              ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego ramion
              drugiej gwiazdki.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni wojskowych oficerów
              młodszych na nakryciach głowy przedstawiają rysunki
              od 74 do 80,
          4) na naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy gwiazdki
              umieszczone wzdłuż linii prostej biegnącej przez środek
              naramiennika:
              a) podporucznik – dwie gwiazdki: pierwsza umieszczona
                  w odległości 3 cm od wszycia rękawa, druga
                  w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej
                  gwiazdki do kąta wklęsłego między dwoma ramionami
                  drugiej gwiazdki,
              b) porucznik – trzy gwiazdki: pierwsza umieszczona
                  w odległości 1,2 cm od wszycia rękawa, druga
                  w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej
                  gwiazdki do kąta wklęsłego druggiej gwiazdki, trzecia
                  podobnie jak druga,
              c) kapitan – cztery gwiazdki, rozmieszczone w taki
                  sam sposób jak dla stopnia porucznika. Sposób
                  rozmieszczenia oznak stopni wojskowych oficerów
                  młodszych na naramiennikach przedstawiają rysunki
                  od 116 do 118.

 
 
53

§ 116. Oficerowie starsi noszą oznaki stopni wojskowych:
          1) na otokach czapek garnizonowych - według zasad
              określonych dla oficerów młodszych:
              a) major – jedną gwiazdkę,
              b) podpułkownik – dwie gwiazdki,
              c) pułkownik – trzy gwiazdki,
          2) na daszkach czapek garnizonowych – dwa galony szerokości
              6 mm naszyte obok siebie w odstępie 2 mm; pierwszy
              galon (zewnętrzny) naszywa się w sposób przewidziany dla
              oficerów młodszych,
          3) na beretach i furażerkach – dwa paski długości 3 cm,
              szerokości 5 mm w odstępie 4 mm oraz odpowiednią ilość
              gwiazdek, zależnie od posiadanego stopnia. Sposób
              rozmieszczenia pasków i gwiazdek jest taki sam jak
              u oficerów młodszych.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni wojskowych oficerów
              starszych na nakryciach głowy, przedstawiają rys. od
              81 do 87,
          4) na naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy:
              a) major – dwa paski i jedną gwiazdkę.
                  Paski szerokości 6 mm umieszczone są w poprzek
                  naramiennika: pierwszy pasek w odległości 1 cm od
                  wszycia rękawa, drugi – 4 mm od pierwszego.
                  Gwiazdka umieszczona jest na środku naramiennika,
                  w odległości 1 cm od drugiego paska,
              b) podpułkownik – dwa paski i dwie gwiazdki.
                  Paski i pierwszą gwiazdkę rozmieszcza się tak samo
                  jak dla stopnia majora, drugą gwiazdkę umieszcza
                  się w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia
                  pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego ramion drugiej
                  gwiazdki,
              c) pułkownik – dwa paski i trzy gwiazdki rozmieszczone
                  w sposób jak u podpułkownika.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni wojskowych oficerów
              starszych na naramiennikach przedstawiają rysunki od
              119 do 121.
§ 117. Generałowie noszą oznaki stopni wojskowych:
          1) na daszku czapki garnizonowej – dwa galony jak u oficera
              starszego; na taśmie otokowej czapki – wężyk generalski
              szerokości 3 cm i wysokości 3,5 cm, ponadto na środku
              taśmy otokowej w przerwie wężyka gwiazdki umieszczone
              na linii równoległej do krawędzi taśmy,

 
    54

              w ilości zależnej od posiadanego stopnia:
              a) generał brygady – jedną gwiazdkę,
              b) generał dywizji – dwie gwiazdki,
              c) generał broni – trzy gwiazdki,
          2) na beretach – w sposób określony dla innych oficerów
              z tym, że zamiast paska umieszcza się wężyk generalski
              szerokości 1,5 cm, wysokości 2,5 cm i długości 4 cm.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni generała na
              nakryciach głowy przedstawiają rys. od 88 do 94,
          3) na naramiennikach kurtek, wiatrówek i płaszczy – wężyk
              generalski wysokości 3,5 cm umie„szczony w poprzek
              całego naramiennika, w odległości 5 mm od wszycia
              rękawa oraz gwiazdki umieszczone wzdłuż linii prostej,
              biegnącej przez środek naramiennika, w ilości:
              a) generał brygady – jedną gwiazdkę w odległości 1 cm
                  od wężyka,
              b) generał dywizji – dwie gwiazdki, przy czym
                  pierwsza jak generał brygady, a drugą w odległości
                  5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do
                  kąta wklęsłego ramion drugiej gwiazdki,
              c) generał broni – trzy gwiazdki, rozmieszczone w taki
                  sposób jak u generała dywizji.
              Sposób rozmieszczenia oznak stopni generała na               naramiennikach przedstawiają rys. od 122 do 124.
§ 118. Marszałkowie noszą oznaki stopni wojskowych według
          zasad określonych dla generałów z tą różnicą, że zamiast
          gwiazdek noszą dwie buławy koloru srebrnego z głowicami
          koloru złotego złożone w kształcie litery „X". Wężyk na
          naramienniku ma wysokość 4 cm (rys. 125).
 
                        Oznaki korpusów osobowych
 
§ 119. Oznaki korpusów osobowych wykonuje się z metalu według
          ustalonego wzoru dla danego korpusu.
          Wzory oznak korpusów osobowych przedstawiają rys. Od
          .... do ....
§ 120. Oznaki korpusów osobowych nosi się:
          1) na kołnierzach kurtek mundurów służbowych,
              wyjściowych i galowych (z wyjątkiem wiatrówek),
          2) na kołnierzach płaszczy sukiennych.
          Sposób rozmieszczenia oznak korpusów osobowych na
          kołnierzach kurtek i płaszczy przedstawiają rys. 153 i 154.

 
55

§ 121. 1. Oznaki korpusów osobowych noszą:
              1) oficerowie, chorążowie i podoficerowie zawodowi –
                  w zależności od korpusu osobowego, do którego zostali
                  zaliczeni,
              2) podchorążowie, kadeci i elewi zawodowych szkół
                  wojskowych – w zależności od rodzaju wojsk lub służb,
                  do których należy szkoła,
              3) elewi których nauka w szkole trwa dwa lata,
                  w pierwszym roku nauki – oznaki korpusu osobowego
                  piechoty, a w drugim – oznaki korpusów, jakie
                  odpowiadają kierunkom ich specjalizacji,
              4) oficerowie, chorążowie i podoficerowie zawodowi
                  korpusu osobowego oficerów, chorążych i podoficerów
                  politycznych – w zależności od korpusu osobowego
                  jednostki, w której pełnią służbę, lub odpowiednio
                  do posiadanej dodatkowej specjalności wojskowej,
                  a jeżeli to nie jest możliwe – oznaki korpusu osobowego
                  piechoty.
          2. Generałowie zamiast oznak korpusów osobowych noszą
              orzełki haftowane bajorkiem koloru srebrnego.
          3. Marszałkowie zamiast oznak korpusów osobowych, noszą
              orzełki z buławami złożonymi w kształcie litery „X",
              koloru matowosrebrnego, z głowicami koloru złotego.
          4. Oficerowie, chorążowie i podoficerowie nie będący
              w czynnej służbie wojskowej, którzy uzyskali zezwolenie
              na noszenie umundurowania i oznak wojskowych –
              w zależności od korpusu osobowego, do którego zostali
              zaliczeni w rezerwie lub do jakiego byli zaliczeni przed
              zwolnieniem od powszechnego obowiązku wojskowego.
§ 122. 1. Oznaki jednostek organizacyjnych wojsk nosi się na lewym
              rękawie płaszczy sukiennych i kurtek z wyjątkiem kurtek
              drelichowych i polowych – na wysokości 3 cm poniżej
              wszycia rękawa (rys. 155).
          2. Żołnierze jednostek powietrznodesantowych i obrony
              wybrzeża noszą oznakę jednostki organizacyjnej także
              na rękawie kurtki drelichowej i polowej. Oznakę przyszywa
              się na rękawie kurtki polowej tuż poniżej wszycia rękawa,
              a na rękawie kurtki drelichowej tuż poniżej naramiennika
              (rys. 156 i 157).
§ 123. Członkowie orkiestr wojskowych przy wystąpieniach
          oficjalnych nakładają na kule rękawów przypięte pod

 
 
    56

          naramiennikami łapki wykonane z tkaniny koloru czerwonego.
          Łapki obszyte są taśmą koloru matowosrebrnego szerokości
          1,6 cm (rys. 167).
§ 124. Marszałkowie i generałowie noszą przy bocznych szwach
          spodni dwa lampasy szerokości 2,5 cm każdy i wypustki
          w kolorze granatowym do wszystkich ubiorów z wyjątkiem
          ćwiczebnego.
 
                                  Oznaki szkolne
 
§ 125. Podchorążowie noszą oznaki szkolne:
          1) na naramiennikach kurtek (z wyjątkiem kurtek roboczych),
              wiatrówek, płaszczy sukiennych i płaszczy nieprzema-
              kalnych (letnich podchorążego) – oznakę metalową
              „WSO” (podchorąźowie oficerskich szkół zawodowych –
              „SO”) oraz sznurek pleciony koloru matowosrebrnego
              o średnicy 3 mm, naszyty dookoła naramienników
              z wyjątkiem wszycia przy rękawie (rys. od 126 do
              130),
          2) na zewnętrznej części mankietów rękawów kurtki
              wyjściowej i płaszcza sukiennego – taśmę koloru matowo-
              srebrnego szerokości 1,6 cm, oznaczającą pierwszy rok
              nauki. Odległość dolnej krawędzi taśmy od krawędzi
              rękawa wynosi:
              – kurtki 10 cm,
              – płaszcza sukiennego 15 cm.
              Podchorążowie rozpoczynający następny rok nauki
              noszą o jedną taśmę więcej, szerokości 8 mm, naszytą
              poniżej taśmy oznaczającej pierwszy rok nauki. Odstęp
              pomiędzy taśmami wynosi 4 mm (rys. od 131 do 134).
§ 126. Podchorążowie rezerwy noszą sznurek pleciony koloru
          biało-czerwonego o średnicy 3 mm dookoła naramienników
          z wyjątkiem wszycia przy rękawie oraz jedną taśmę
          szerokości 1,6 cm na mankietach kurtki wyjściowej i płaszcza
          sukiennego w sposób określony dla podchorążych wyższych
          szkół wojskowych (§ 125 pkt 2).
§ 127. Podchorążowie Wojskowej Akademii Technicznej i Wojskowej
          Akademii Medycznej noszą:
          1) na naramiennikach kurtek (z wyjątkiem kurtki roboczej)
              wiatrówek, płaszczy sukiennych i płaszczy nieprzemakalnych
              (letnich podchorążego) - oznakę metalową

 
 
57

              „WAT” lub „WAM” oraz sznurek pleciony koloru
              matowosrebrnego o średnicy 3 mm, naszyty dookoła
              naramienników z wyjątkiem wszycia przy rękawie,
          2) na zewnętrznej części mankietów kurtki wyjściowej
              i płaszcza sukiennego – taśmy oznaczające lata nauki
              według zasad określonych w § 125 pkt 2, przy czym
              w piątym roku nauki nosi się tylko dwie taśmy szerokości
              1,6 cm, a w szóstym roku nauki – trzy taśmy 1,6 cm,
              w odstępach 4 mm (rys. 135 i 136).
§ 128. Kadeci noszą oznaki szkolne:
          1) na naramiennikach kurtek (z wyjątkiem kurtki roboczej),
              wiatrówek i płaszczy sukiennych – oznakę metalową
              „SCh” oraz taśmę jedwabną jednolitego koloru
              szerokości 5 mm, naszytą dookoła naramienników (rys. od
              140 do 142),
          2) na zewnętrznej części mankietów rękawów kurtki
              wyjściowej i płaszcza sukiennego – taśmę koloru
              matowosrebrnego szerokości 8 mm, naszytą w kształcie
              krokiewki skierowanej wierzchołkiem kąta w górę,
              oznaczającą pierwszy rok nauki. Rozwartość ramion
              krokiewki – 130°. Kadet rozpoczynający następny rok
              nauki nosi o jedną krokiewkę więcej, naszywaną powyżej
              pierwszej krokiewki w odległości 4 mm; pierwszą
              krokiewkę naszywa się na wysokości 10 cm od dolnej
              krawędzi rękawa do wierzchołka kąta krokiewki (rys. 143),
          3) kadeci jednorocznych szkół chorążych noszą krokiewki
              w ilości przewidzianej dla trzeciego roku nauki,
          4) kadeci pierwszego roku dwuletnich szkół chorążych noszą
              krokiewki w ilości przewidzianej dla drugiego roku nauki
              trzyletnich szkół chorążych, a w drugim roku nauki trzy
              krokiewki – jak w trzecim roku trzyletniej szkoły
              chorążych.
§ 129. Elewi podoficerskich szkół zawodowych noszą:
          1) na naramiennikach kurtek (z wyjątkiem kurtki roboczej)
              i płaszczy sukiennych – oznakę metalową „PSZ”
              (rys. 144 i 145),
          2) na lewym rękawie kurtki wyjściowej i płaszcza sukiennego
              ponad zgięciem łokcia – oznakę „PSZ" (rys. 148),
          3) na zewnętrznej części mankietów rękawów kurtki
              wyjściowej i płaszcza sukiennego – pasek z taśmy koloru
              matowosrebrnego szerokości 8 mm i długości 6 cm,
              oznaczający pierwszy rok nauki – według zasad określonych

  
    58

              w § 125 pkt 2. Elewi rozpoczynający następny rok nauki
              noszą o jeden pasek więcej, naszyty poniżej paska
              pierwszego w odległości 4 mm. Paski naszywa się syme-
              trycznie na środku rękawa (mankietu) – (rys. 149 i 150).
§ 130. Elewi szkół podoficerskich (pułkowych) noszą tylko oznakę
          metalową „SP” na naramiennikach kurtek (z wyjątkiem
          kurtki roboczej) i płaszczy sukiennych.
§ 131. Żołnierze długoterminowej zasadniczej służby wojskowej
          noszą oznaki szkolne na zewnętrznej części mankietów
          rękawów kurtki wyjściowej i płaszcza sukiennego w postaci
          pasków z taśmy koloru matowosrebrnego szerokości 8 mm
          i długości 6 cm według zasad określonych w § 125 pkt 2.
          W pierwszym roku służby nosi się jeden pasek, a w każdym
          następnym o jeden pasek więcej, naszyte poniżej pierwszego
          w odstępach 4 mm. Paski naszywa się symetrycznie na
          środku rękawa (mankietu) - (rys. 151 i 152).
§ 132. Studenci (studentki) odbywający szkolenie wojskowe
          w ramach studium wojskowego noszą na naramiennikach
          kurtek (drelichowych i polowych), bluz oraz płaszczy
          sukiennych oznakę metalową „SW”. Ponadto z chwilą
          uzyskania tytułu podchorążego studenci noszą naramienniki
          dookoła obszyte plecionym sznurkiem koloru biało-czerwonego
          o średnicy 3 mm (rys. od 137 do 139).
§ 133. Podchorążowie, kadeci i elewi w czasie odbywania
          praktyk w jednostkach wojskowych noszą oznaki szkolne
          i korpusów osobowych tego rodzaju wojsk, do którego
          należy szkoła.
§ 134. Podchorążowie, kadeci, elewi i żołnierze długoterminowej
          zasadniczej służby wojskowej noszą oznaki określające lata
          nauki naszyte bezpośrednio na rękawach.
 
                  Guziki używane do ubiorów wojskowych
 
§ 135. 1. Żołnierze noszą guziki z wizerunkiem orła, wykonane
          z tworzyw sztucznych w kolorze odpowiadającym kolorowi
          tkaniny, z jakiej wykonany jest ubiór, przy następujących
          przedmiotach:
          – czapkach garnizonowych,
          – płaszczach sukiennych,
          – kurtkach galowych, wyjściowych i służbowych,
          – kurtkach polowych i drelichowych (tylko guziki
             zewnętrzne).

 
59

          2. Wszystkie guziki wewnętrzne (kryte) oraz guziki
              zewnętrzne przy pozostałych przedmiotach wyposażenia
              zasadniczego, ubiorach roboczych i specjalnych nosi się
              bez wizerunku orła. Kolor guzików powinien odpowiadać
              kolorowi tkaniny danego przedmiotu.
 
              Wykorzystanie umundurowania pozbawionego
                                     cech wojskowych
 
§ 136. 1. Przedmioty mundurowe przekazywane poza resort obrony
              narodowej muszą być pozbawione cech wojskowych
              (godła, oznak stopni i specjalności, guzików z wizerunkiem
              orła).
          2. Warunkiem wykorzystywania przedmiotów przez członków
              organizacji społecznych przy wystąpieniach publicznych
              jest zachowanie ich odmienności od umundurowania
              wojskowego, polegającej na pozbawieniu cech
              wojskowych (ust. 1).
          3. Postanowienia ust. 2 dotyczą również żołnierzy zwolnionych
              do rezerwy i przeniesionych w stan spoczynku (z wyjątkiem
              tych, którzy uzyskali od właściwego organu wojskowego
              zezwolenie na noszenie umundurowania i oznak
              wojskowych - część I § 7 ust. 5).

 
 
 
 
 
 
 
 
 CZĘŚĆ III
TABELE UBIORCZE